Europa als waardengemeenschap
Henne Schuwer maakt zich zorgen over de vanzelfsprekendheid waarmee Europese waarden worden gezien als universeel. “We delen weliswaar dezelfde cultuur, waarden en basisprincipes, maar dat betekent niet dat anderen daar automatisch in meegaan,” zegt hij. Volgens Schuwer is het lang niet zeker dat democratische waarden zoals vrijheid van meningsuiting en academische vrijheid uiteindelijk wereldwijd de overhand krijgen. “Probeer die maar eens uit te leggen aan iemand als Xi-Jinping,” merkt hij op. Academische vrijheid staat onder druk in Europa, stelt de Onderzoeksdienst van het Europees Parlement (EPRS). De Europese Commissie is bezorgd omdat dit niet alleen vooruitgang in onderwijs en onderzoek belemmert, maar ook de democratische rechtsorde aantast. Daarom wil ze academische vrijheid verankeren in de aankomende European Research Area Act. Verankering in EU-wetgeving voorkomt gebroddel door de lidstaten. Schuwer benadrukt dat we Europese doelstellingen niet moeten zien als abstracte idealen, maar als concrete kans om ons eigen beleid te versterken.
Loopbaan
Henne Schuwer was van 2020 tot 2025 voorzitter van Neth-ER. Zijn carrière richtte zich op Europese integratie en de trans-Atlantische betrekkingen. Hij bekleedde gedurende zijn loopbaan meerdere hoge diplomatieke functies, waaronder ambassadeur in de VS (2015-2019) en in België (2011-2015). Eerder was hij stafchef van de Secretaris-Generaal van de NAVO (2007-2009) en plaatsvervangend Permanent Vertegenwoordiger bij de EU (2002-2006). Op dit moment is Schuwer vicevoorzitter van de Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) en adviseur bij adviesbureau Kreab International.
Europese trots in Horizon Europe en Erasmus+
Programma’s als Horizon Europe en Erasmus+ laten goed zien wat de EU oplevert. Vooral Erasmus+ springt eruit, zegt Schuwer. “De impact weerklinkt tot ver buiten de grenzen van Europa.” Deze programma’s dragen bij aan Europa’s verdienvermogen, veiligheid en veerkracht en versterken de Europese identiteit. “Als we gezamenlijk optrekken en onze kennis bundelen, staan we veel sterker”. Toch blijft de EU achter op het gebied van onderzoek en innovatie. De VS investeren bijna twee keer zoveel van hun bruto binnenlands product (bbp) in O&I. Volgens Schuwer moet Europa politieke keuzes maken om relevant te blijven. Kennis moet een groter deel van de MFK-taart krijgen.
Lessen uit de pandemie
Toen Schuwer in 2020 aantrad als voorzitter, benadrukte hij het belang van internationale samenwerking in de zorg. Nu reflecteert hij, “COVID heeft ons geleerd dat gezamenlijk optreden werkt. We hebben samen vaccins gekocht. Daar kwam achteraf kritiek op. Dat de Commissie haar boekje te buiten ging, maar godzijdank heeft ze dat gedaan. Anders hadden we tegen elkaar opgeboden voor steeds duurdere vaccins.”
De voorzorgsmaatregel
Volgens Schuwer moet Europa beter voorbereid zijn op een volgende gezondheidscrisis. Dat vraagt om investeringen in kenniscentra, onderzoek en samenwerking met landen als India en de VS. Ook moet het Europees Centrum voor ziektepreventie (ECDC) een sterkere rol krijgen. “We moeten nu investeren in kenniscentra die een vliegende start kunnen maken zodra er iets gebeurt. Onze onderzoekers en universiteiten kunnen nu al voorbereidend werk doen.” De Europese Commissie en het Europees Parlement moeten hierin samen optrekken. Meer geld en betere plannen voor volksgezondheid en innovatie zijn volgens hem hard nodig. “Corona heeft laten zien dat gecoördineerd beleid werkt. Tijd om het EU-mandaat op dit vlak uit te breiden”.
Verschuivende geopolitiek
“Amerika is minder betrouwbaar geworden. Daardoor beseffen we in Europa dat we meer op eigen benen moeten staan,” zegt Schuwer. Als oud-ambassadeur in Washington ziet hij dat de VS niet langer de vanzelfsprekende bondgenoot zijn. “Vroeger belden we de Amerikanen als er iets misging, en dan werd het opgelost. Die tijd is voorbij – en komt waarschijnlijk niet terug.” De Amerikaanse veiligheidsparaplu is grotendeels verdwenen. Europa moet dus zelf oplossingen vinden. “Vreemd genoeg, heeft het Amerikaanse presidentschap, op bepaalde vlakken, Europa juist verenigd. De roep om strategische autonomie is daardoor sterker geworden.” Europa kent geen Silicon Valley, geen Princeton of MIT, en ook het Europese bedrijfsleven blijft gefragmenteerd. Hij waarschuwt dat individuele lidstaten te klein zijn om de grote uitdagingen aan te kunnen. “De grootste opgave is om concurrerender te worden. Dat lukt alleen samen. En dat samenwerkingsverband hebben we … de Europese Unie.”
3 procent O&I-norm versus 5 procent defensienorm
Europa moet minder leunen op Amerikaanse steun. Tijdens de NAVO-top in juni 2025 besloten de bondgenoten hun defensie-inspanningen fors op te voeren. Vijf procent van het bbp moet worden besteed aan defensie. Dat is een flinke stap. En wat betekent dit eigenlijk voor de langgekoesterde Europese ambitie dat drie procent van het bbp naar onderzoek en innovatie gaat? Schuwer ziet hier kansen in. NAVO-secretaris-generaal Mark Rutte wist de laatste twijfels bij de lidstaten weg te nemen door de norm op te splitsen. 3,5 procent voor strikt militaire uitgaven, en 1,5 procent voor bredere investeringen. Die laatste categorie biedt ruimte voor dual-use-uitgaven. Cyberveiligheid, kritieke infrastructuur en technologie die zowel civiel als militair inzetbaar zijn. “Nederland is een transportland,” zegt Schuwer. “Laten we dan zeggen, wij nemen het transportonderdeel van de NAVO-readiness op ons. Daar zijn we goed in.” Volgens hem biedt de 1,5 procent juist mogelijkheden voor lidstaten om te investeren in hun eigen specialisaties, en dus ook in kennis, onderwijs, onderzoek en innovatie.
De vergeten vredesmissie van Europa
Robert Schuman, een van de grondleggers van de EU, reikte na twee wereldoorlogen hand naar Duitsland. Ondanks het Franse leed koos hij voor duurzame vrede, mogelijk gemaakt door samenwerking en wederzijdse afhankelijkheid. Hij vergat het verleden niet, maar liet het ook niet langer de toekomst bepalen. Volgens Schuwer is die oorsprong van het Europese project steeds verder uit beeld geraakt. “Steeds minder mensen staan stil bij de Europese geschiedenis”, zegt hij. Zo rekent vadertje tijd af met de lessen die eerdere generaties meegaven. Juist in een tijd van politieke spanningen en fragmentatie is het volgens hem essentieel om nieuw leven in die vredesmissie te blazen.
Over je schaduw heenstappen
Volgens Schuwer is samenwerking, ondanks alle verschillen tussen lidstaten, cruciaal voor de toekomst van Europa. Soms betekent dat nationale belangen opzijzetten of een stukje soevereiniteit inleveren voor collectieve vooruitgang. “Samen maken we een sterke vuist,” benadrukt hij. Rapporten, zoals die van Letta en Draghi, schetsen een ambitieus pad vooruit. Maar zonder concrete actie dreigen hun aanbevelingen te vervagen in de nevel van tijd, waarschuwt Schuwer. Europa heeft geen tijd meer voor terughoudendheid. In een wereld waarin andere machtsblokken fors investeren in innovatie, onderwijs en technologie, moet Europa zich scherper profileren en haar ambities waarmaken. Dat vereist niet alleen meer onderlinge samenwerking, maar ook forse, gezamenlijke investeringen in Europese kennis en innovatie. Alleen zo kan Europa wereldwijd relevant blijven. Niet als verzameling losse lidstaten, maar als een sterk geheel met een gedeelde visie.
Een stevige basis voor de toekomst
Henne Schuwer droeg de voorzittershamer over aan Robert-Jan Smits. Tijdens zijn voorzitterschap kreeg Neth-ER een wettelijke taak aangewezen door de Nederlandse overheid. Een mijlpaal die volgens Schuwer het belang onderstreept van sterke vertegenwoordiging in Brussel én het belang van Europa voor Nederland. Met gepaste trots kijkt hij terug op zijn voorzitterschap. Vooral de belangenbehartiging en het contact met jongeren noemt hij waardevol. “We zijn in vijf jaar uitgegroeid tot een professionele organisatie,” zegt hij. “Een club met bereik, die goed gekend is in Brussel. Mensen vragen ons: Hoe doen jullie dat?” Aan zijn opvolger geeft hij één advies: houd warme contacten met Den Haag en de Permanente Vertegenwoordiging. “Ik weet zeker dat Robert-Jan dat zal doen. Hij is echt een schaap met vijf poten. Hij werkte in Brussel bij de Europese Commissie en was voorzitter van de TU Eindhoven. Hij kent beide werelden.” Tot slot benadrukt Schuwer het belang van invloed op het nieuwe Meerjarig Financieel Kader (MFK). Daarbij moet volgens hem worden ingezet op kennis, onderwijs, onderzoek en innovatie.
Over de vereniging Neth-ER
Neth-ER helpt Nederlandse kennisinstellingen hun weg te vinden in Europa. De vereniging is dé schakel tussen Nederland en Europa als het gaat om onderwijs, onderzoek en innovatie. De missie van Neth-ER is tweeledig: Neth-ER informeert het Nederlandse kennisveld over Europese beleidsontwikkelingen (wettelijke taak) en ondersteunt de leden bij hun Europese belangenbehartiging (ledentaak). Daarmee zorgt Neth-ER ervoor dat Nederland zichtbaar en invloedrijk is in het Europese speelveld van kennis en innovatie. De vereniging Neth-ER heeft acht leden en drie geassocieerde leden. De voorzitter, vicevoorzitter en penningmeester worden benoemd door de algemene vergadering voor een termijn van drie jaar, die kan worden verlengd. De functies zijn onbezoldigd, met uitzondering van een beperkte onkostenvergoeding voor de voorzitter.
