Laatste ontwikkelingen

Het Commissievoorstel voor de ERA beleidsagenda voor 2025-2027 is aangenomen door de Raad. De agenda heeft vier prioriteiten met een grotere focus op de interne kennismarkt en maatschappelijke betrokkenheid bij de digitale en groene transities. Ook het initatief Choose Europe wordt geïntegreerd, door middel van een voorstel voor een nieuwe ERA Chairs call.  

De Commissie opende in augustus voor zes weken een call for evidence consultatie over de ERA Act.

Het ERA monitoring rapport 2024 van de Commissie stelt dat de ERA goede voortgang maakt sinds 2022. Zo kregen widening landen steeds meer toegang tot excellent onderzoek en groeide het aantal open access publicaties, mede via de European Open Science Cloud (EOSC). Wel moedigt de Commissie lidstaten aan om onafhankeliker te worden, door zelf meer initiatieven op te tuigen en meer te investeren in O&I. 

De ERAC publiceerde haar werkprogramma voor 2025-2026. Daarin schenkt zij meer aandacht met samenwerking met de industrie, mede om O&I-investeringen te verhogen. De Europese Commissie roept lidstaten op om onderzoekssalarissen te benchmarken met andere hooggekwalificeerde beroepen. Dat is één van de aanbevelingen voortkomend uit de Mutual Learning Exercise (MLE) van de Commissie over onderzoeksloopbanen. Nederland is één van de zestien landen dat deelneemt deze MLE. De Expertgroep over de economische en maatschappelijke impact van O&I (ESIR) deed tot juli een oproep voor nieuwe leden. 

Laatst geüpdatet: 22 augustus 2025

ERA Act

De ERA Act wordt de allereerste Europese onderzoekswet. Met de nieuwe ERA Act wil de Europese Commissie voor het eerst wetgeving invoeren om de vijfde vrijheid — het vrije verkeer van onderzoekers, kennis en technologie — te verankeren, zoals aangekondigd in de missiebrief van Ursula von der Leyen aan Commissaris Zaharieva. Mogelijk gaat de ERA Act ambities van lidstaten en de Commissie nu ook wettelijk bindend maken, mits de lidstaten daarmee instemmen. Dit kan bijvoorbeeld grote impact hebben op het gebied van academische vrijheid en investeringsbeleid. In 2025 opent de Commissie publieke consultaties voor feedback uit het veld. In augustus 2025 opende zij de eerste, een call for evidence. Een langere, uitgebreidere enquête wordt later het jaar verwacht. De ERA Act wordt eind 2026 verwacht. Dan wordt bekend welke vorm de wet zal aannemen.

Europese Onderzoeksruimte met vier doelstellingen

De Europese Onderzoeksruimte (ERA) moet Europa vooruitbrengen op het pad van duurzaamheid, digitalisering en herstel na de coronacrisis. Sinds 2021 zet de ERA sterk in op het versterken van onderzoeks- en innovatiesystemen in heel Europa, zodat Europese landen zich aan elkaar op kunnen halen. Ook wil de Commissie dat onderzoek zichtbaarder wordt en sneller vertaald wordt naar de economie. Bovendien moet een carrière in onderzoek aantrekkelijker worden en de mobiliteit van onderzoekers in Europa toenemen. De huidige ERA kent vier doelstellingen:

1. Investeren in O&I: De eerste doelstelling richt zich op investeringen. Daarbij wordt prioriteit gegeven aan investeringen die de digitale en groene transformatie in Europa bevorderen. Europese programma’s zoals Horizon Europe, het cohesiebeleid en Next Generation EU bieden financiering voor onderzoeks- en innovatieprojecten, maar het grootste deel van de investeringen worden door de lidstaten en private organisaties gedaan. De Commissie wil de 3%-norm herbevestigen: 3% van het Europese bbp dient geïnvesteerd te worden in O&I (publiek en privaat). De Commissie voegt daar aan toe dat tegen 2030, de lidstaten gezamenlijk 1,25% publieke financiering moeten bieden, gericht op het stimuleren van private investeringen. Ook wordt de lidstaten verzocht om tegen 2030 5% van de nationale O&I financiering te stoppen in Europese partnerschappen en joint programmes.
2. Uitbreiden van excellentie: Doelstelling 2 richt zich op het verschaffen van toegang tot excellentie. O&I-systemen in Europa moeten versterkt worden. Daarom wil de Commissie dat lidstaten die achterlopen, de komende vijf jaar hun investeringen in O&I met 50% verhogen. Er is ook een nieuw initiatief ‘ERA4You’ voorzien om mobiliteit onder onderzoekers te vergroten. Dit moet de toegang tot excellentie voor onderzoekers en instellingen uit widening-landen bevorderen en onderzoekers beter integreren in smart specialisation strategies.
3. Brug slaan tussen onderzoek en economie: Daarnaast wil de Commissie ervoor zorgen dat O&I-resultaten vertaald worden naar de economie. Dit moet het wereldwijde Europese concurrentievermogen op het gebied van technologie versterken en het nieuwe Europese industriebeleid ondersteunen. De Commissie richt zich op het verbeteren van het O&I-investeringsklimaat en excellente onderzoeksresultaten moeten zichtbaarder worden. Naar voorbeeld van de Digital Innovation Hubs, worden er ‘ERAHubs’ opgericht om onderzoekers, ondernemers en investeerders met elkaar in verbinding te brengen. Doel hiervan is een betere circulatie en valorisatie van kennis.
4. Verdiepen van de ERA: Tenslotte wil de Commissie het onderzoeksberoep versterken en mobiliteit onder onderzoekers aanwakkeren, zodat kennis vrij kan bewegen in Europa. Onder deze doelstelling zal de Commissie tegen het einde van 2024 een toolbox ontwikkelen gericht op het ondersteunen van onderzoekscarrières. Deze toolbox zal onder andere een competentieraamwerk voor onderzoekers bevatten en er zullen onder Horizon Europe mogelijkheden komen voor professionele ontwikkeling. Onder deze doelstelling zal de Commissie zich ook blijven inzetten op het gebied van Open Science, onderzoeks- en technologie infrastructuren, synergiën met de Europese Onderwijsruimte en gendergelijkheid.

ERA Forum en Pact

Voor de uitwerking van de ERA lanceerde de Commissie in februari 2021 het ERA Forum, waarin vertegenwoordigers van de Commissie en de lidstaten zetelen. Het ERA Forum is verantwoordelijk voor het coördineren van de implementatie van de ERA. In eerste instantie werkte het Forum onder andere aan een ERA Pact en een nieuw bestuurskader voor de ERA. Het ERA Forum is naast de implementatie verantwoordelijk voor de monitoring en evaluatie van de voortgang van de ERA. Het monitoring raamwerk bestaat onder andere uit een platform, een scorebord en een dashboard. Deze instrumenten moeten de basis vormen voor alle toekomstige monitoringsrapporten gerelateerd aan de Europese Onderzoeksruimte. Het European Research Area and Innovation Committee (ERAC) zal zijn bestaande rol voortzetten als adviesorgaan van de Commissie en lidstaten.

16 acties in beleidsagenda

Een beleidsagenda geeft handen en voeten aan de ERA. Na een eerste agendavoorstel met 20 acties mochten lidstaten aangeven welke prioriteiten zij ondersteunen. Uiteindelijk vonden 16 acties voldoende steun:

1. Enable Open Science, including through the European Open Science Cloud (EOSC)
2. Propose an EU copyright and data legislative framework for research
3. Reform  the Assessment System for research, researchers and institutions
4. Promote attractive research careers, talent circulation and mobility
5. Promote gender equality and foster inclusiveness
6. Protect academic freedom in Europe
7. Upgrade EU guidance for a better knowledge valorisation
8. Strengthen research infrastructures
9. Promote international cooperation
10. Make EU research and innovation missions and partnerships key contributors to the ERA
11. An ERA for green transformation
12. Accelerate the green/digital transition of Europe’s key industrial ecosystems
13. Empower Higher Education Institutions
14. Bring Science closer to citizens
15. Build-up research and innovation ecosystems to improve excellence and competitiveness—geen steun
16. Improve EU-wide access to excellence
17. Enhance public research institutions’ strategic capacity—geen steun
18. Support the development of EU countries’ national processes for the ERA implementation—geen steun
19. Establish an ERA monitoring system
20. Support research and innovation investments and reforms—geen steun

Aansluiting op erkennen & waarderen

De acties van ERA sluiten goed aan op Nederlandse prioriteiten, zoals de agenda Erkennen & Waarderen. Zo bekijkt een Europese coalitie onder leiding van Rianne Letschert de hervorming van beoordelingssystemen van onderzoek & onderzoekers. Ook het kennisveld in Nederland steunt Europese hervormingen op het gebied van onderzoeksbeoordelingen. NFU, NWO, KNAW, UNL en alle veertien individuele universiteiten ondertekenen de Europese ‘Agreement on Reforming Research Assessment’.

Position paper Neth-ER

Neth-ER publiceerde in aanloop naar de vernieuwde ERA in 2020 het position paper ‘Towards an ambitious European Research Area – delivering on the Fifth Freedom’ met een oproep tot meer ambitie van lidstaten en Commissie. Daarin richt het kennisveld zich op drie prioriteiten:

1. A renewed impetus for the ERA: Zowel de lidstaten als de EU moeten zich opnieuw committeren aan de ERA en hun inspanningen vergroten. Om de ERA werkelijkheid te maken, hebben we de volledige steun van alle betrokken partijen nodig, van de lidstaten en de Commissie tot belanghebbenden op het gebied van onderzoek en innovatie. Dit moet gepaard gaan met strengere handhaving. De Commissie zou een grotere rol moeten krijgen bij het toezien op de naleving door de lidstaten.
2. Strengthen R&D across Europe: Lidstaten moeten verantwoordelijk gehouden worden om hun onderzoekssystemen te versterken en zich aan de 3%-norm voor investeringen in R&D te houden.
3. An ERA fit for the future: Nieuwe ontwikkelingen - zoals structurele veranderingen in de onderzoekssector, de geopolitieke context en digitalisering - moeten een plaats krijgen in de ERA.

ERA vóór 2021

De ERA bestaat al sinds 2000. In 2012 benoemde de Commissie vijf prioriteiten in de Mededeling ‘A reinforced European Research Area Partnership for Excellence and Growth’. Vier jaar later stelden de lidstaten nationale actieplannen op, waaronder Nederland. De Commissie monitorde in deze periode tweejaarlijks de voortgang van ERA in de vorm van een ERA Progress Report. Uit het laatste ERA voortgangsrapport bleek dat er maar mondjesmaat vooruitgang geboekt werd. Een studie van de Commissie concludeerde later dat de ERA was vijf jaar lang niet interessant voor politici en daarom amper vooruitgang boekte.