Sluiten van de innovatiekloof
Hoe gaat Europa er voor zorgen dat het weer kan concurreren met landen als de VS en China en de innovatiekloof met hen te dichten? Er bestaan nog te veel structurele obstakels om Europa’s innovatiecapaciteit tot haar volle potentie te brengen, aldus de politieke beleidslijnen van Commissievoorzitter Von der Leyen. Een European Innovation Act moet onder andere helpen deze barrières weg te werken. Dit is althans een van de taken die Von der Leyen geeft aan Ekaterina Zaharieva, de nieuwe commissaris voor startups, onderzoek & innovatie. Hoe moet zo’n wetgeving er dan uitzien? Welke doelen heeft het specifiek? En wat betekent dit voor het kennisveld?
“Applying and deploying innovation matters for competitiveness. You will work on a European Innovation Act to streamline our regulatory framework, facilitate access to venture capital for European innovative startups and scaleups, supporting them testing, such as with ‘sandboxes’, and introducing new solutions and technologies. I would like you to develop an EU start-up and scale-up strategy that improves the framework conditions for start-ups and scale-ups.”
Op starten van wetgeving voor startups
Deze Innovation Act moet het Europees wettelijk kader stroomlijnen en toegang tot durfkapitaal verbeteren. Dit gaf Zaharieva aan toen ze het Parlement al kort over de Act sprak. De nadruk ligt hier op de toegang van startups en scaleups om hen beter te ondersteunen in het testen van hun innovaties. Desalniettemin zal de Innovation Act ook relevant zijn voor kennisinstellingen. Denk bijvoorbeeld aan spin-off bedrijven die ontstaan uit onderzoeksprojecten. Daarnaast zit het probleem in het vertalen van onderzoek- en innovatieresultaten in commercialisatie. Er zijn verschillende manieren waarop de Innovation Act dit kan verbeteren, door bijvoorbeeld naar intellectueel eigendom te kijken. In dit artikel kijken we dus dieper naar wat de acties rondom onder andere startups en intellectuele eigendom betekent voor het kennisveld.
Startups en scaleups… En spin-offs?
Uit onderzoek- en innovatieprojecten die worden uitgevoerd bij kennisinstellingen, kunnen spin-offs ontstaan. Denk bijvoorbeeld aan de spin-off projecten die ontstaan door Delft Enterprises, wat in samenwerking gebeurd met de Technische Universiteit Delft. Zelfs studenten van de TUDelft kunnen via Delft Enterprises een beurs ontvangen om aan de slag te gaan met hun spin-offs. Spin-offs zijn in wezen startups en zouden dus gebruik kunnen maken van deze nieuwe Europese wetgevingen.
► Wat hebben startups met O&I te maken?
Voor de eerste keer ligt de verantwoordelijkheid over startups en scaleups dus bij de commissaris voor onderzoek en innovatie. Voorheen viel dit eerder onder de hoede van de commissaris voor de Interne Markt, gezien het onder mkb werd geschaard. Het Directoraat Generaal voor Onderzoek en Innovatie (DG RTD) heeft sinds kort daarom ook een ‘Taskforce’ voor startups en scaleups. Gezien de aandacht voor de vijfde vrijheid van kennis in de interne markt door niet alleen Letta maar ook de Commissie, versterkt dit de link tussen de twee beleidsdomeinen.
Innovation Act en een 28e regime
De Innovation Act komt wellicht in een ‘package deal’ met een wetvoorstel voor een ‘28e regime’ om een Europese definitie van startups te introduceren. Een 28e regime moet wettelijke obstakels en administratieve lasten voor startups verminderen. Ondernemers moeten een ‘Europese’ startup kunnen opzetten, aldus de Commissie. Een EU-wijde wettelijke definitie voor startups en scaleups moet de basis vormen voor een 28e regime. Er bestaat nog geen wettelijke definitie op EU niveau, zoals er voor mkb bestaat. De Commissie geeft zelf al aan dat deze definitie verschilt per lidstaat. De Innovatie Act moet dus een Europese definitie bevatten, aldus Zaharieva. De definitie is alleen nog maar een startpunt.
► Wat is een 28e regime?
Een 28e regime is een legaal raamwerk op Europees niveau dat nationale regelgeving niet vervangt, maar een optioneel alternatief biedt. Een voorbeeld waar het 28e regime wordt toegepast, is bijvoorbeeld de Verordening over het statuut van de Europese vennootschap. Deze Verordening staat ondernemers toe om een grensoverschrijdende rechtspersoon voor hun vennootschap op te richten wanneer ze werkzaam zijn in twee of meer van de Europese lidstaten. Het heet een 28e regime gezien er 27 lidstaten zijn met hun eigen nationale raamwerk: het regime biedt dus een 28e raamwerk.
Mobiliseren van privékapitaal
De Innovation Act moet dus ook meer privékapitaal mobiliseren en vooral meer durfkapitaalfondsen. Wellicht kan dit ook zorgen voor meer private investering in O&I. Het hele ding van startups is dat ondernemers innovatieve ideeën hebben maar zelf niet de financiële middelen hebben om deze te ontwikkelen. Maar hoe kan de Commissie er nou voor zorgen dat meer privépartijen gaan investeren in Europese startups? Simpel: zorgen dat ondernemers veilige testomgevingen hebben voor hun innovaties zodat durfkapitaalinvesteerders een veilig gevoel hebben bij hun belegging. Dit wil de Commissie doen met regulatory sandboxes.
Laten spelen in de zandbak
Om hun innovaties te testen, mogen ondernemers terug naar de zandbak, althans naar regulatory sandboxes. Deze ‘zandbakken’ staan organisaties toe om hun innovaties te testen in de marktsituatie. Een voorbeeld van deze sandboxes is te vinden in de Verordening voor de Artificial Intelligence (AI) Act. Deze Verordening eist van de lidstaten dat ze minstens één regulatory sandbox opstellen om innovaties in AI te testen. De Commissie zou zo ver kunnen gaan om dit in zijn algemeenheid te eisen van de lidstaten. In een position paper uit 2022 van de Nederlandse regering, geeft de regering aan dat het positief staat tegenover het opstellen van regulatory sandboxes voor de AI Act.
Een Europese zandbak?
Kan er ook een ‘Europese zandbak’ komen dan? Ja, of in ieder geval soort van: onder de AI Act kunnen lidstaten ook kiezen om gezamenlijk een regulatory sandbox te creëren. Dit hoeft niet met 27, maar kan ook al met twee om bijvoorbeeld regionale samenwerking te versterken. Een echte ‘Europese zandbak’ is nog een ander verhaal. Bij de AI Act wordt de keuze bij de European Data Protection Supervisor gelegd. Deze mag een regulatory sandbox opstellen, maar deze is dan bedoeld voor instellingen en lichamen van de EU zelf. Dit weerhoudt de Commissie er niet van om binnen de Innovation Act wel ook een Europese sandbox voor startups op te zetten, maar dit moet natuurlijk wel met de goedkeuring van het Parlement en de Raad.
Europees recht op patenten in de ERA Act of Innovatie Act?
De Innovatie Act kan nieuwe wetgeving voor intellectuele eigendomsrechten introduceren om te zorgen dat er één Europees systeem is. Zoals ook beschreven in ons verdiepend artikel over de aankomende European Research Area (ERA) Act, zijn onderzoekspublicatierechten in de EU enorm gefragmenteerd. De vraag is dan ook of deze een plek moet krijgen in de Innovatie Act of de ERA Act. Indien het deel is van de Innovatie Act, zal het dus ook focussen op wetgeving dat gangbaar is voor startups en niet alleen onderzoekuitvoerende organisaties, zoals universiteiten. Het gaat dan in de Innovatie Act niet alleen over de uitwisseling van onderzoeksresultaten met andere onderzoeksinstellingen, maar ook met startups en andere bedrijven.
Wordt de Innovation Act bindend?
Wat voor vorm de Innovation Act precies zal aannemen, is nog niet duidelijk. Maar we kunnen er bijna van uitgaan dat het een wettelijk bindend voorstel zal zijn. Het concept van het 28e regime impliceert dat bindende wetgeving nodig is voor de Innovation Act. Gezien het een wettelijk kader moet bieden met deze 28e optie en niet maar een Aanbeveling kan zijn waar de lidstaten mee aan de slag kunnen als ze dat willen. Ook als de Commissie net zoals met de AI Act wil zorgen dat lidstaten écht regulatory sandboxes creëren, moet dit wel door een bindend voorstel zoals een Verordening of Richtlijn. Ook gezien de sterke link met de interne markt kan de Commissie mogelijk meer druk uitvoeren.
Verhouding startup strategy en Innovation Act
De ervaring leert dat de Commissie eerst een strategie presenteert om gebaseerd daarop input te verzamelen van stakeholders om met concrete wetgeving te komen. Volgens het Competitiveness Compass moet de Innovation Act rond de jaarwisseling met 2026 verschijnen. Een EU start-up and scale-up strategy zal al een voorproefje geven. Deze zal nog verschijnen voor deze zomer. Zaharieva heeft ook al aangegeven dat ze een grote publieke consultatie zal open voor de start-up and scale-up strategy. We kunnen verwachten dat de Commissie de consultatie opent wanneer het de strategie presenteert. De resultaten van de consultatie zullen dan als voeding dienen voor de Innovation Act.
Context
Innovatie staat hoog op de agenda van de nieuwe Commissie. Althans, dat was de belofte van Commisievoorzitter Ursula von der Leyen toen ze het Parlement aansprak met haar politieke beloftes: onderzoek en innovatie moet aan het hart van de Europese economie staan. In haar brief aan de nieuwe commissaris voor startups, onderzoek en innovatie, Ekatarina Zaharieva, geeft Von der Leyen ook aan dat het inzetten van innovatie cruciaal is voor het Europees concurrentievermogen. Het is niet de eerste keer dat de Commissie zo hard pusht voor innovatie. Zo kwam het innovatieprincipe in 2016 al op de agenda onder het Nederlands Voorzitterschap. Volgens dit principe moet alle EU wetgeving een beoordeling krijgen op de impact die het heeft op innovatie. Ook in 2022 presenteerde Mariya Gabriel, destijdse commissaris voor O&I, de nieuwe Innovatieagenda van de EU.
Foto: © European Union, 2025 – Source: European Parliament
