Budget onder druk
De resterende budgetten voor de huidige Erasmus+ en Horizon Europe programma’s staan op het spel tijdens de aankomende onderhandelingen van de Europese Raad over de tussentijdse herziening van het meerjarig financieel kader (MFK). Dat blijkt uit een gelekt document van het Spaans voorzitterschap ter ondersteuning van de onderhandelingen tijdens de Europese Raad op 14 en 15 december. Reden voor de mogelijke bezuinigingen op programma’s in het MFK zijn de oplopende rentekosten van de leningen voor het EU-herstelfonds en extra geld voor steun aan Oekraïne. Lidstaten die veel bijdragen, zoals Nederland, willen hun afdracht aan de EU niet verhogen en zijn het dus oneens met het voorstel van de Commissie voor deze herziening. De Commissie stelde namelijk een verruiming van het MFK voor: om Oekraïne te steunen, maar ook voor het Strategic Technologies Platform for Europe (STEP) en de European Innovation Council (EIC).
Bezuinigingen kunnen in de miljarden lopen
In het slechtste scenario zouden de lidstaten kunnen besluiten tot 5,3 miljard euro te bezuinigen op Horizon Europe en 1,7 miljard euro op Erasmus+ in de resterende jaren tot en met 2027. In een notitie van het Spaans voorzitterschap zet zij drie opties uiteen voor herschikkingen in de EU-begroting. In alle gevallen worden bezuinigingen voorgesteld op EU-programma’s als Horizon en Erasmus+. De juridisch al gecommitteerde landbouw- en regionale fondsen worden buiten schot gelaten. Er liggen opties om tafel om 3,4%, 6,8% of 13,5% op bepaalde EU-programma’s te bezuinigen. Naast Erasmus+ en Horizon, gaat het ook om EU4Health, Digital Europe, het Europees Defensiefonds, Euratom en het ruimtevaartprogramma.
|
Bezuiniging (in % en miljard €)
|
Effect op Horizon Europe (milj. €)
|
Effect op Erasmus+ ( milj. €)
|
Effect op Digital Europe (milj. €)
|
Effect op EU4Health (milj. €)
|
|
3,4% -- 5
|
1,3
|
0,4
|
0,1
|
0,1
|
|
6,8% -- 10
|
2,7
|
0,9
|
0,3
|
0,2
|
|
13,5% -- 20
|
5,3
|
1,7
|
0,5
|
0,5
|
Gaat EP weer barricaderen voor studenten en geleerden?
Gelukkig hebben niet enkel de Commissie en de lidstaten iets te zeggen over het meerjarig budget van de EU. De Raad moet nog samen met het Parlement een akkoord voor de herziening vinden. Het Parlement zal niet zonder slag of stoot het voorstel van de Raad accepteren. Het Parlement liet in haar positie over de herziening weten dat zij juist meer geld wil naar Horizon Europe. Tijdens de MFK-onderhandelingen tussen de Raad en Parlement in 2021 wist het Parlement al een stokje te steken voor bezuinigingen van regeringsleiders en lukte het om respectievelijk 4 miljard en 2,2 miljard euro voor Horizon Europe en Erasmus+ erbij te plussen. Sindsdien is het Parlement in de onderhandelingen over de jaarbegrotingen van de EU telkens een bondgenoot van het kennisveld gebleken.
Let op! Geld lenen kost geld
Het huidig MFK staat volgens de Commissie onder druk vanwege gestegen kosten door de Oekraïnecrisis en het streven naar strategische autonomie. Deze druk op de begroting kan in de toekomst verder oplopen door de terugbetalingen die de EU moet doen voor leningen uit het EU-Herstelfonds. Afspraak tussen de Commissie en lidstaten bij het optuigen van het herstelfonds was dat de EU meer eigen middelen zou krijgen door bijvoorbeeld belasting te mogen heffen op bedrijfswinsten. Deze zijn echter nog altijd niet geïntroduceerd, ondanks een oproep van de Commissie om de onderhandelingen daarover te versnellen. Neth-ER waarschuwde eerder al dat zonder deze extra eigen middelen terugbetaling van het herstelfonds in de toekomst een probleem kon worden voor de stabiliteit van de EU-kennisprogramma’s. Dat lijkt dus nu al realiteit te worden, door gestegen rentes op de Herstelfondsleningen.
Context
In 2021 bereikten de regeringsleiders na nachtenlang onderhandelen een akkoord over het MFK 2021-2027 en een ‘historisch’ Europees herstelfonds. Het fonds werd gevuld door geld te lenen op de kapitaalmarkt, dat nu moet worden terugbetaald. Ondanks de herinneringen aan die moeizame onderhandelingen stelde de Commissie in 2023 voor om het MFK open te breken en deed zij een voorstel voor een tussentijdse herziening. Zij stelde daarin voor om een extra 50 miljard euro bovenop het bestaande MFK uit te trekken voor steun aan Oekraïne. Ook reserveerde zij tien miljard euro voor STEP en een half miljard euro voor de EIC. Tijdens de onderhandelingen van de Europese Raad op 14 en 15 december moet blijken of de lidstaten instemmen met het voorstel van de Commissie. Daar lijkt het op basis van het gelekte document van het Spaans voorzitterschap niet op. Meerdere lidstaten, zoals Duitsland en Nederland, geven aan dat zij nationaal ook met tekorten op de begroting kampen en hun afdracht aan de EU niet willen verhogen.
Mede geschreven door Joep Bresser.
